Inheems, uitheems, invasief, exoot en de biodiversiteit in onze tuin

Wij krijgen als kwekerij regelmatig vragen van mensen over inheemse planten. Ook zijn er klanten die willen weten wat een exoot of een invasieve plant is. Mensen komen bij ons voor een onderhoudsvriendelijke tuin met toch voldoende biodiversiteit en aandacht voor fauna en flora.

Omdat we merken dat deze termen volop leven bij handelaars, openbaar groen maar ook bij particulieren, lijkt het ons een goed moment om hierover wat meer toelichting te geven.

De begrippen nader toegelicht

De biodiversiteit, wat wordt hiermee nu juist bedoeld? Bij biodiversiteit gaat het over de verscheidenheid aan planten, dieren, soorten, genen,… of dus levensvormen. Hoe groter de biodiversiteit in bijvoorbeeld jouw tuin, hoe meer verschillende soorten planten of dieren hier voorkomen.
Biodiversiteit betekent ook genetische diversiteit, wat belangrijk is voor de instandhouding van een bepaalde soort.

Willen planten zich ergens vestigen of ergens  kunnen groeien, dan zijn ze afhankelijk van het klimaat. De Mediterrane regio’s worden gezien als ‘hotspots’ waar veel verschillende soorten groeien, daar waar woestijnen veel minder soorten huisvesten. Er zijn ook nog regionale verschillen (denk aan de Amerikaanse prairies waarbij er in de nattere zones hogere planten groeien en op de drogere zones lage short-grass planten voorkomen), en de hoogte- en breedtegraad spelen eveneens een rol.

Wanneer we naar onze eigen streek of tuin kijken, is vooral de bodemsamenstelling van belang, samen met de mate van bezonning.

Om deze verscheidenheid aan planten in jouw tuin te bekomen, kan je zowel inheemse als uitheemse planten gebruiken.

Een plant is inheems in een streek, land, gebied,… wanneer hij zich hier al gedurende een lange periode spontaan en zonder menselijke invloed heeft gevestigd en zichzelf handhaaft. Het wil dus niet zeggen dat de soort oorspronkelijk uit die streek, land, gebied komt want na de laatste ijstijd zijn vele soorten hier verdwenen.
De meerderheid van onze inheemse plantensoorten hebben zich hier gevestigd sinds deze laatste ijstijd.

Verwar inheems niet met autochtoon of endemisch. Autochtone planten zijn planten die zich in deze streek hebben ingeburgerd en hun volledige levenscyclus hier kunnen voltooien zonder inmenging van de mens. Endemen zijn dan weer soorten die maar op een heel klein verspreidingsgebied voorkomen. Zo komt de Primula scotica van nature enkel voor in het noorden van Schotland.

Maar hoe zit het dan met de termen exoot en uitheems? Exotisch betekent eigenlijk letterlijk ‘uitheems’.  Planten (of dieren) worden als exoten gezien wanneer ze zich niet zelf in een bepaald gebied gevestigd hebben, maar dit door toedoen van de mens gebeurde. Zo heeft de Prunus serotina zich hier niet zelf gevestigd (zijn natuurlijke verspreidingsgebied is het oosten van Noord-Amerika), maar is hij door de mens geïntroduceerd (in dit geval in de jaren 1920 als vulhout voor in de naaldbossen).

Exoten of uitheemse planten krijgen nogal eens een negatieve stempel als ‘verdrukker’ van de inheemse beplanting.
Dit is niet helemaal correct daar een exoot in de meeste gevallen niet schadelijk is voor zijn omgeving.

Het is slechts bij een klein aantal uitheemse soorten zo dat deze kwaad kunnen doen of schade aanrichten. Op dat moment wordt er gesproken van invasieve exoten. Schade wordt ruim opgevat en heeft betrekking op natuur en milieu, maar ook landbouw, bosbouw, welzijn…
De Prunus serotina uit het vorige voorbeeld is niet alleen exoot, maar ook invasief omdat hij  schade berokkent doordat hij zich zo massaal en snel weet te verspreiden, waarbij hij andere planten verdringt.

Het spreekt voor zich dat alle invasieve exoten geweerd moeten worden omdat ze schadelijk zijn voor andere planten, dieren of het natuurlijk milieu.

Onze kwekerij heeft dan ook geen invasieve exoten in het assortiment en wij ondertekenden de “Gedragscode Invasieve Planten”, een vrijwillig engagement waarbij wij onze klanten informeren over deze invasieve planten en de verkoop van deze soorten stoppen.

We willen wél aandacht vragen voor alle andere uitheemse planten in ons assortiment die niet invasief zijn, maar integendeel een aanvulling voor de biodiversiteit in jouw tuin kunnen vormen.

Pycnanthemum pilosum, een uitheemse soort maar ook een fantastische bijenplant.

In de praktijk: welke planten in mijn tuin?

“De juiste plant op de juiste plaats”, dat is ons motto. Dit wil zeggen dat wij heel veel tijd en opzoekwerk investeren om bij elke cultivar de juiste standplaats toe te voegen in onze catalogus. Wij geven zo specifiek mogelijk weer of een plant houdt van zon, halfschaduw of schaduw maar we gaan nog verder door aan te duiden welk type habitat het meest geschikt is (bosrand, bodem met grind, heide,…) en welke vochtigheidsgraad de bodem moet hebben.
Dit is de sleutel voor het zoeken van de juiste planten voor jouw specifieke situatie.

Eens je weet welke planten mogelijk zijn binnen jouw situatie, komt een volgende belangrijke vraag naar voor:

Wat verwacht ik van de planten in mijn tuin?
De meeste mensen antwoorden dat ze sterke planten willen, waar ze weinig omzien naar hebben. Het onderhoud moet binnen de perken blijven, de border moet zo lang mogelijk mooi zijn en de bloeiperiode strekt zich uit van het voorjaar tot de late herfst. Ook hopen de meeste mensen om extra vlinders, bijen, kevers, vogels,... aan te trekken met deze planten.

De verwachtingen voor de beplanting zijn duidelijk heel hoog en met al deze wensen is het belangrijk om te zoeken naar een combinatie van planten die het best voldoet aan al de criteria.

Inheemse planten bloeien veelal in het voorjaar of de vroege zomer en zullen op dat moment de insecten aantrekken. Deze planten zullen echter snel hun sierwaarde verliezen (eens uitgebloeid) en vormen in de winter geen goede structuur. Een lange bloei en mooi winterbeeld zijn onmogelijk met uitsluitend inheemse soorten.

Bovendien verspreiden veel inheemse planten zich door middel van zaad, wat wil zeggen dat er toch wel kennis vereist is om in de tuinborder te schoffelen bij een teveel aan zaailingen, te knippen vooraleer de bloeihoofden in zaad komen,…
Een goed voorbeeld is Aquilegia vulgaris: een mooie plant die reeds in mei bloeit, maar zo overdadig uitzaait dat er al snel enkel Akelei overschiet wanneer men niet ingrijpt.
Je kan dus stellen dat bepaalde inheemse planten zich woekerend gaan gedragen wanneer ze niet in toom gehouden worden door de mens, wat de natuurlijkheid van de border en het onderhoud niet ten goede komt.

Het zijn de uitheemse planten die soelaas bieden voor de tekortkomingen van inheemse soorten. We zoeken planten die in de hoogzomer en het najaar nog attractief zijn en bloeien. Planten die ook bijen en vlinders aantrekken op het moment dat de inheemse beplanting reeds uitgebloeid is. Planten die een mooie structuur behouden in de winter. Op dat moment komen we terecht bij bijvoorbeeld Aster (late bloei), Echinacea (bijenplant), Panicum (goede winterstructuur).

Eind november staat Panicum virgatum JS® ‘Buffalo Green’ PBR er nog prachtig bij.

In het voorjaar kan reeds vroeg voor kleur gezorgd worden door het gebruik van bloembollen. Tulpen, Narcissen, Hyacinthen,… zijn allen onderhoudsarme alternatieven voor een vroege en uitbundige bloei.

Wij pleiten zeker niet voor een verbod op het gebruik van inheemse soorten, maar wel voor het doordacht gebruik en toepassen ervan.

In een verstedelijkte context zoals een stadscentrum, zal een inheemse plantenborder weinig te bieden hebben. Daar kunnen we per definitie niet over ‘natuur’ spreken, maar kunnen we wél de planten kiezen zodat ze optimaal bijdragen aan het welzijn en welbevinden van de bewoners. Voor ons zijn een lange bloeiperiode, mooie structuur en sterke planten die onkruid werend werken in deze situatie prioritair.

In een natuurlijke setting, grenzend aan bijvoorbeeld landschappelijk waardevol gebied, waar de nadruk niet hoeft te liggen op de ‘schoonheid’ van de beplanting en het jaar rond mooie beeld, kan wel met inheemse beplanting gewerkt worden.

Onze conclusie?
“Bezint eer ge begint!” denk eerst goed na over de functie die jouw tuin(border) moet gaan vervullen en bouw van daaruit de plantenkeuze op, samen met het gebruik van de juiste parameters.
Wij zijn er voor jou met advies en tips, dus aarzel niet om ons te contacteren!

Assortiment

Wil je onze habitatfilters graag eens toepassen?  Dan kan je het volledige assortiment hier vinden.

Bronnen

©

Alle foto’s afkomstig van kwekerij Jan Spruyt – Van der Jeugd, tenzij anders vermeld.