Plant van de Maand - Ajuga

Ajuga

Lamiaceae

Beschrijving

Als je zelf Ajuga in de tuin hebt, is de plant je zeker al opgevallen de afgelopen weken. Ajuga staat rond deze periode in bloei en de plant blinkt uit in de tuin. Neem dit maar letterlijk, want het glanzende blad staat nu op zijn mooist!

Er bestaan een 40- tal soorten Ajuga, zowel eenjarige als meerjarige planten, veelal bladhoudend.
De meeste soorten hebben rizomen, en veel soorten hebben ook stolonen.
Zowel stolonen als rizomen zijn horizontale plantstructuren die dienen als middel voor vegetatieve vermeerdering en verspreiding van de plant. In de plantkunde wordt het verschil tussen beide gemaakt omdat stolonen bovengronds liggen en dunner zijn. Voorbeelden van planten die stolonen hebben naast Ajuga, zijn o.a. Fragaria vesca en Lysimachia nummularia.
Rizomen of wortelstokken liggen (grotendeels) ondergronds, zijn wat dikker en dienen soms ook als bijkomend opslagorgaan voor de plant. Denk dan aan bekende geslachten zoals Iris of Convallaria.

Ajuga reptans verspreidt zich met stolonen of bovengrondse uitlopers. In Jans tuin kruipt de plant op die manier zelfs over de ecolat afboording richting de lavastenen. Deze stolonen maken wortels aan die zich kunnen hechten aan de ondergrond.
De foto toont trouwens ook dat A. reptans prima gedijt in drogere omstandigheden, zolang er dan maar voldoende schaduw is. Foto genomen op 17/04/2024.

De oorsprong van de naam "Ajuga" blijft enigszins mysterieus.
De geslachtsnaam vindt zijn mogelijke oorsprong in het Griekse "aguisos", wat ‘zwak in de gewrichten’ betekent.
Ajuga chamaepitys werd vroeger gebruikt als middel tegen jicht, dit zou dus één verklaring zijn.
Er wordt ook gedacht aan het Latijnse woord "abiga", dat Plinius gebruikte en afgeleid is van "abigere" of ‘afdrijven’, opnieuw een verwijzing naar medicinaal gebruik.
Nog een andere suggestie is dat het afstamt van de Griekse combinatie "aix" (‘geit’) en "kyon" (‘hond’).
Dit zou verwijzen naar de bladvorm van bepaalde Ajuga-soorten, die lijken op de oren van bovengenoemde dieren. Deze naamkeuze kan ook zijn beïnvloed door observaties dat geiten en honden soms van de bladeren van deze planten eten. Er is dus nog geen sluitende, eenduidige verklaring voor de naam van het Genus.

Wél zeker is dat Ajuga behoort tot de Lamiaceae of Lipbloemenfamilie. De planten uit deze familie hebben enkele gelijkaardige karakteristieken. Als je Ajuga van dichterbij bekijkt, zal je deze zeker herkennen.

• Bloemstructuur: planten in de Lamiaceae-familie hebben een kenmerkende lipvormige structuur, wat de familie haar naam heeft gegeven. Ze hebben meestal twee bovenste bloembladen (samengevouwen) die de bovenlip vormen en onderste bloembladen (gespreid) die de onderlip vormen.
  Ajuga heeft uitzonderlijk bijna geen bovenste ‘lip’ zichtbaar (net als o.a. Teucrium).
  De bloemen van Ajuga verschijnen normaal in mei en juni, maar dit seizoen zijn ze er al uitzonderlijk vroeg bij.
• Inplanting van de bloemen: vaak staan de bloemetjes in schijnkransen, ook wel verticillasters genoemd.
  Een schijnkrans is een groep van allemaal afzonderlijke bloemen die rondom de stengel zijn gerangschikt.
  Deze schijnkransen kunnen zich langs de stengel herhalen, waardoor de indruk wordt gewekt dat het om 1 grote bloem gaat. Zeker bij Ajuga lijkt de bloeiwijze hierdoor op een dense aar.
• Stengel: een opvallend kenmerk van veel planten in deze familie is dat hun stengels vierkant zijn in plaats van rond. Dit geldt ook voor Ajuga.
• Blad: de bladeren van Lamiaceae-planten zijn meestal tegenoverstaand gerangschikt langs de stengel, wat betekent dat ze aan tegenoverliggende zijden van de stengel zijn bevestigd.
  We verkopen twee soorten Ajuga: A. reptans (en verschillende cultivars) en tenorii (1 cultivar).
  De bladvorm bij A. reptans is omgekeerd eivormig en bij tenorii eerder langwerpig en vrij smal.

Close-up van A. reptans.
Je ziet dat de kransen opgebouwd zijn uit allemaal kleine lipbloemen.
De cirkel op de foto toont de bijna ontbrekende ‘bovenlip’. De ‘onderlip’ heeft (typerend voor Ajuga) 4 lobben.
Dit onderscheidt Ajuga van Teucrium (die er 5 heeft).

Close-up van A. reptans. BLACK SCALLOP ®.
Een kransstandige bloeiwijze draait zich volledig rondom de stengel, spiraalvormig.
Dit is niet te verwarren met een aar, waarbij de bloemen langs een centrale as zijn gerangschikt en direct boven elkaar staan, waardoor een rechtopstaande, vertakte structuur ontstaat. Foto genomen op 23/04/2024.

Ondanks verschillen in grootte en kleur, is de vorm van het blad bij de meeste A. reptans cultivars hetzelfde.
Zowel voor het blad van A. reptans ‘Atropurpurea’ (links) als A. reptans ‘Alba’ (rechts) geldt: omgekeerd eirond.

Ajuga reptans komt voor in Europa, (West)Azië (denk dan aan de Kaukasus-regio, Turkije), Noord-Afrika (o.a. Algerije, Marokko) en is ondertussen genaturaliseerd in Australië en Zuid-Afrika.

Ajuga tenorii heeft een veel beperktere herkomst en groeit van nature in de bergen van Italië en Sicilië.
Van deze soort hebben we de cultivar ‘Valfredda’ (syn. ‘Chocolate Chip’) in ons assortiment.

We bespreken hieronder de voornaamste cultivars:

Ajuga reptans (kruipend zenegroen) is een door ons zeer geliefde inheemse soort. Wil je een lage bodembedekker met groen blad en blauw-paarse bloemen, dan is dit de ideale keuze. De plant zal 15-20cm hoog worden (inclusief bloemen).

Een mooie variant op A. reptans is de witbloemige A. reptans ‘Alba’.
De combinatie van donkergroen blad en witte bloemetjes is erg mooi in de lentetuin.
Combineer met andere witte bloeiers zoals Pachyphragma macrophyllum, Allium triquetrum of Polygonatum hybridum (x) 'Weihenstephan' voor een ton-sur-ton kleurpalet.

2024. reptans ‘Alba’. Foto genomen 23/04/2024.

Ajuga reptans ‘Atropurpurea’ heeft een blinkend rood-bruin-groen blad. Dit in combinatie met de blauw-paarse bloemen is een mooi tafereeltje. Wordt wat hoger dan de soort.

Ajuga reptans ‘Atropurpurea’,  hier en daar vergezeld van een toefje Galium odoratum. Deze twee planten gedijen perfect in elkaars nabuurschap. Foto genomen 13/04/2024.

Wil je voor de meest donker gekleurde bladeren gaan? Dan is Ajuga reptans BLACK SCALLOP ® (= 'Binblasca') de beste keuze. De bladeren zijn redelijk groot, een beetje schelpvormig (refereert naar de handelsnaam) en de bloem is donker paars-blauw.
Deze selectie wordt soms vermeld met PBR naast de cultivarnaam ‘Binblasca’, wat duidt op kwekersrecht.
BLACK SCALLOP®  heeft echter geen kwekersrecht binnen de EU (wel in Nieuw-Zeeland, Australia en de Verenigde Staten).

A. reptans BLACK SCALLOP® (=’Binblasca’). Foto genomen op 23/03/2024.

Ajuga reptans ‘Burgundy Glow’ is een bontbladige selectie. De bladkleur varieert van crème naar roze, tot grijzig groen.
De kleur van de bloem is bleker dan bij de andere cultivars.

Bij de selectie Ajuga reptans ‘Catlin’s Giant’ valt op dat de bloemstelen veel hoger boven het grote blad uitsteken, wat de plant een sierlijk karakter geeft.
De bloeiwijze is ook redelijk groot en de bloemsteel wat donkerder dan de paars-lila kleurige bloemetjes.
Een mooie aanwinst in de halfschaduw tuin die ruim 25cm wordt.

Ajuga ‘Catlin’s Giant’. Detail bloeiwijze.

Onze laatste A. reptans selectie is ‘Purple Torch’. De cultivarnaam had beter gekozen kunnen worden; "Lilac Torch" zou een passendere benaming zijn voor deze subtiele selectie met bloemen die neigen naar roze-lila.
Zet deze Ajuga eens bij Geum rivale 'Leonard's Variety' of aan de voet van Lamium orvala.

Tot slot hebben we nog Ajuga tenorii. Van deze soort bieden we één selectie aan: ‘Valfredda’ (=’Chocolate Chip’).
De originele cultivarnaam (waaraan wij de voorkeur geven) refereert naar de gelijknamige kwekerij Valfredda van Mauro Crescini in Italië.
Jan Spruyt was erbij toen deze mooie plant zijn naam kreeg, ruim 20 jaar geleden tijdens de ISU Trials in Nederland (2000).
De selectie werd door Mauro's vader geïntroduceerd. 
Aanvankelijk gepresenteerd als Ajuga tenorii 'Mauro', ging deze naam verloren en werd de bedrijfsnaam toegewezen.
Ajuga x tenorii 'Valfredda' was ‘geboren’. 

Het jaar daarop presenteerde Mauro’s vader het op het PPA (Perennial Plant Association) symposium in Washington (USA).
Daar heeft een derde partij de plant – zonder akkoord van de oorspronkelijke vinder – de naam ‘Chocolate Chip’ toegekend. Niet illegaal, maar de Crescini’s zijn hier tot vandaag, terecht, niet mee gediend.

Hier valt vooral het smalle langwerpige blad op, dat merkelijk kleiner is dan bij A. reptans.
Deze selectie verschilt van de gewone soort tenorii door de intens rode kleur van het blad.
Op de correcte standplaats vormt ‘Valfredda’ een dens tapijt.*

Ajuga tenorii ‘Valfredda’ in bovenaanzicht. Foto genomen 25/04/2024.

Verzorging en standplaats

Ajuga tenorii groeit van nature in vochtige bergstreken. Geef de cultivar ‘Valfredda’ dus een plek die goed draineert maar niet droog wordt.

Omdat Ajuga reptans in verschillende regio’s groeit, kan je waarschijnlijk al vermoeden dat hij ook diverse habitats aankan. Denk maar aan bossen, graslanden, open plekken , vochtige hellingen (berggebieden).
Zet deze plant bij voorkeur op een frisse ondergrond die goed draineert in halfschaduw. Zonnige plekken lukken ook maar dan moet de grond vochtig blijven.
Goede buren voor deze Ajuga zijn o.a. Trollius, Anemone nemorosa, Tradescantia en Thalictrum.
De mogelijkheden voor mooie combinaties zijn eindeloos!
Heb je een plekje waar het schaduwrijk en droog is? Zelfs daar zal de plant het goed doen. Dan combineer je best met andere droogtebestendige soorten zoals Liriope muscari en Cyclamen hederifolium.

Heb je enkel een plek in volle zon? Dan kan Ajuga reptans gezet worden als hij voldoende vochtig staat, zoals bijvoorbeeld aan de rand van een beek of vijver. Foto genomen 17/04/2024.

Hier staat A. reptans een de rand van een struikengordel, op een helling in halfschaduw, niet ver van een vijver. Een van zijn absolute lievelingsplekken. Foto genomen op 17/04/2024.

Tips en weetjes

Ajuga trekt verschillende soorten insecten aan, waaronder bijen, vlinders en andere bestuivers.
Dit dankzij de nectar die de bloemen produceren, de kleur (heldere kleuren geven een goed signaal om bestuivers te lokken) en natuurlijk ook de bloeiperiode. Hierdoor is er al op een vroeg tijdstip een bron van voedsel aanwezig. Dankzij de schijnkransen staan er veel bloemen dicht bij elkaar. Dit maakt het makkelijker voor bijen om meerdere bloemen snel te bezoeken en nectar te verzamelen.

Een hommel bezoekt Ajuga reptans ‘Catlin’s Giant’. Foto genomen op 23/04/2024.

Ajuga kan gebruikt worden als tredplant voor schaduw of halfschaduwplaatsen.
Het is dan wel de bedoeling om de planten niet zo frequent te belopen als bij gazon, en om voorzichtig te zijn voor de bloemen (en bijen) tijdens de maanden april-mei-juni.

Ajuga tenorii ‘Valfredda’. Foto genomen 23/04/2024.

Assortiment

Bronnen

©

Alle foto’s afkomstig van kwekerij Jan Spruyt – Van der Jeugd, tenzij anders vermeld.

* Met heel veel dank aan Mauro Crescini om tijd vrij te maken tijdens het schrijven van dit artikel.
We kunnen iedereen die in de buurt is van Brescia (Lombardije), Italië, aanbevelen om een bezoek te brengen aan zijn mooie kwekerij.